Ένας επιτάφιος θρήνος για τη λογοτεχνία

Πεθαίνουν τα βιβλία; Ακούμε τον ρόγχο τους καθώς ξεφυλλίζουμε τις σελίδες τους; Κι αν αυτό συμβαίνει, τι προκαλεί τον θάνατό τους, πέρα από τον χρόνο που τα φθείρει και τα εξαλείφει; Ο Αλβιν Κίρναν, καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, σε μία προκλητική μελέτη του με τίτλο «Ο Θάνατος της λογοτεχνίας» γράφει πως η λογοτεχνία είναι νεκρή ή στην καλύτερη περίπτωση αργοπεθαίνει στην εποχή του ψηφιακού πολιτισμού.

Το πρόβλημα με όσους διαπιστώνουν ­ ή επιθυμούν ­ τον θάνατο της λογοτεχνίας είναι ότι πρέπει πρώτα να ορίσουν ποια είναι ακριβώς η μορφή της ζωής η οποία πέθανε μ' αυτόν τον θάνατο. Κι εκεί έγκειται η όλη δυσκολία. Η λογοτεχνία είναι ένας τρόπος σκέψης που μοιάζει τόσο απροσδιόριστος όσο εκείνο το τερατώδες ον της σειράς «Aλιεν» που άλλαζε συνεχώς σχήμα και μορφή παραμένοντας πάντα το ίδιο απειλητικό. Κι ίσως εν τέλει να είχε δίκιο ο Πλάτων, που αποφάσισε εν τη σοφία του να ξεμπερδεύει μαζί της εξορίζοντάς την από την Πολιτεία του εξαιτίας της γενικευμένης συναισθηματικής σύγχυσης που προκαλεί. Η λογοτεχνία μόνον αρνητικά μπορεί να οριστεί.

Όπως διαπιστώνει ο ίδιος: «η λογοτεχνία χάνει τη θέση της στο δέντρο της γνώσης και συνεπώς κινδυνεύει να διαλυθεί στον κοινωνικό χώρο. Στη θέση της, οι άνθρωποι αρχίζουν προφανώς να βλέπουν τις "επικοινωνίες", ένα αντικείμενο με εξίσου πρακτικές και θεωρητικές διαστάσεις και αξιοσημείωση χρησιμότητα» ­ μια «χρησιμότητα» που η λογοτεχνία αδυνατεί να παράσχει πλέον.

Το αποτέλεσμα είναι ότι στα πανεπιστήμια, αντί να διδάσκεται η κλασική λογοτεχνία, διδάσκεται η «δημιουργική γραφή», κοινώς κανόνες καλής λογοτεχνικής συμπεριφοράς σε ανθρώπους που δεν έχουν το οπλοστάσιο να τους ελέγξουν ή να τους ανατρέψουν. Είναι σαν να λέμε με άλλα λόγια ότι σήμερα πια οι περισσότεροι που γράφουν, γράφουν γιατί κάποια στιγμή αποφάσισαν ότι δεν αξίζει τον κόπο να διαβάσουν. Αλήθεια, γιατί να ταλαιπωρηθείς διαβάζοντας την περιγραφή του Βατερλώ από τον Σταντάλ τη στιγμή που μπορείς να περάσεις μερικές ώρες περιγράφοντας εσύ ο ίδιος μια απολαυστική κόντρα με μηχανές στην παραλιακή, διανθίζοντάς την με πάθος, έρωτα και μοιραίες ομορφιές.

Eν τέλει το θέμα δεν είναι τόσο να διαπιστώσουμε τον «Θάνατο της Λογοτεχνίας» ­ από πιστοποιητικά θανάτου άλλο τίποτε. Το θέμα είναι να εντοπίσουμε τι είναι ακριβώς αυτό που θρηνούμε. Κι απ' αυτήν την άποψη ίσως να έχει δίκιο ο Χ. Βλαβιανός στον πρόλογό του που μιλάει για «τέλος της ανάγνωσης», για τέλος ενός τύπου σχέσης της κοινωνίας με τη λογοτεχνία. Αυτό που πεθαίνει δεν είναι η ανάγκη για λογοτεχνική δημιουργία. Αυτό που πεθαίνει με μάλλον γρήγορους ρυθμούς είναι η σχέση που διατηρούσαν οι αναγνώστες μαζί της.

(Σχόλιο για το βιβλίο του Alvin Kernan Ο θάνατος της λογοτεχνίας, εκδόσεις Νεφέλη 2001.)

ΠΗΓΗ