.png "English"){kind=small}
Γράφει ο Ανδρέας Χατζηθωμάς
Φιλόλογος – Κριτικός
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης παρόλο που δεν επισκέφτηκε την Κύπρο, εντούτοις γνώριζε πολλά για το νησί και τους ανθρώπους του, μελέτησε την ιστορία της, ενημερωνόταν για το εθνικό της πρόβλημα, διατηρούσε στενούς δεσμούς με Κυπρίους που ζούσαν στην Αίγυπτο, αλληλογραφούσε με άλλους που ζούσαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Κύπρου.Το έργο του Καβάφη επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους Κύπριους λογοτέχνες τόσο κατά την εποχή που ζούσε ο ποιητής όσο και μεταγενέστερα. Ο ίδιος υπήρξε από τους λίγους πνευματικούς ανθρώπους που τόλμησε να εκφραστεί θαρρετά υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας του νησιού, μάλιστα σε μια εποχή που επικρατούσε η Βρετανική παντοκρατορία σε Αίγυπτο και Κύπρο.
Πρώτα στο ποίημα «Επάνοδος από την Ελλάδα» γραμμένο τον Ιούλιο του 1914:
«Ώστε κοντεύουμε να φθάσουμε Έρμιππε Μεθαύριο, Θαρρώ έτσ είπε ο πλοίαρχος. Τουλάχιστον στην θάλασσα μας πλέουμε νερά της Κύπρου, της Συρίας και της Αιγύπτου, αγαπημένα των πατρίδων μας νερά».
Στα «Ατελή Ποιήματα» 1918-1932 του Καβάφη και με φιλολογική επιμέλεια και σχόλια Renata Lavagnini (έκδοση «Ίκαρος» 1994), υπάρχει άλλη μια αναφορά στην Κύπρο. Συγκεκριμένα στο ποίημα «Η Δυναστεία» που βρέθηκε στο αρχείο του Καβάφη και γράφτηκε το Νοέμβριο του 1923:
«Του Φούσκωνος οι υιοί. Ο Λάθυρος διωγμένος αισχρά απ’ την Αλεξάνδρεια πιαίνει στην Κύπρο. Κι ο Παρείσακτος ευθύς βγαίνοντας απ’ την Κύπρο την Αλεξάνδρεια αρπάζει. Τα ετοίμασε όλα αυτά το κάθαρμα η Κόκκη. Οι Αλεξανδρινοί, οι περιγελασταί, τους έβγαλαν καλά ονόματα τωόντι. Πιο ταιριαχτά τους είναι «Παρείσακτος» και «Φύσκων» και «Λάθυρος» και «Κόκκη» παρά το Πτολεμαίος, παρά το Κλεοπάτρα».
Στα πεζά του κείμενα οι αναφορές είναι περισσότερες και πιο ενδιαφέρουσες.
Σε εφημερίδες και περιοδικά της Αιγύπτου δημοσιεύει κείμενα του που αφορούν το Κυπριακό ζήτημα, την πνευματική παραγωγή του νησιού και για τα έθιμα των Κυπρίων.
Στις 21 Απριλίου 1893 ο Καβάφης δημοσιεύει στον Τηλέγραφο Αλεξανδρείας ένα άρθρο με τίτλο «Το Κυπριακόν Ζήτημα».
Αφορμή για να γραφεί το άρθρο στάθηκε μια πραγματεία του Γεώργιου Σιακαλλή, μέλους του Κυπριακού Νομοθετικού Συμβουλίου, που εκδόθηκε στα αγγλικά με τον τίτλο «Η Κύπρος και το Κυπριακόν Ζήτημα».
Στο άρθρο του περιγράφεται ανάγλυφα η απαράδεκτη κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο, 15 χρόνια μετά την ενοικίαση της στους Άγγλους από τους Τούρκους.
ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
α) Γράφοντας στο περιοδικό «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας το 1917 κριτική για τη συλλογή δημοτικών τραγουδιών του Νικολάου Πολίτη, κι αναφερόμενος στα «Ναναρίσματα» γράφει: «Στη συλλογή του Πασσόβ βρίσκονται ένα δυο αρκετά έμορφα, έχει κι ένα κυπριώτικο που τάζει «την Αλεξάνδρεια ζάχαρι, και το Μισίρι ρύζι».
β) Πιο κάτω λέει ο Καβάφης ότι βρίσκει χάρι σ’ αυτούς τους διαλεκτικούς στίχους της Κύπρου:
«και μπαίνν’ ο Μας και βγαίνν’ ο Μας και μπαίνν’ ο Πρωτογιούνης κη ο Μας με τριαντάφυλλα κη ο Γιούνης με τα μήλα».
γ) Εκεί που ο Καβάφης αναφέρεται στο δημοτικό τραγούδι «Η μάννα του ξενιτεμένου», κάνει αναφορά και στην κυπριακή παραλλαγή που «μιας πιαίνει στης Μπαρμπαριάς τα μέρη». Ο Καβάφης είδε την κυπριακή παραλλαγή στα «Είδωλα» του Εμμανουήλ Ροϊδη. Τέσσερις στίχους που έκαναν εντύπωση στον Καβάφη:
«Ναύτες μου μην τον ίδετε τον ακριβό του γυιό μου, το γυιό μου που τον μάλλωνα και μου ’φυγε στα ξένα.
-Εψές αργά τον είδαμε στης Μπαρμπαριάς τα μέρη, είχε τον άμμο πάπλωμα, τη θάλασσα κρεβάτι».
δ) Αναφερόμενος στη λέξη πλούτος και στον τύπο της ονομαστικής –αιτιατικής της λέξεως, παίρνει και παραθέτει από τα «Κυπριακά» του Σακελλαρίου την κυπριακή φράση «τέλος πάντων όταν εχορτάσασι το πλούτος...».
ε) Γράφοντας για τις θεραπευτικές ιδιότητες του κοραλλιού το 1886 στην εφημερίδα «Κωνσταντινούπολις» της Κωνσταντινουπόλεως, λέει κι αυτά: «Έτεροι ύμνουν την θεραπευτικήν επιρροήν ην ο λίθος ούτος εξήσκει επί των ασθενειών του στομάχου, της αιμορραγίας, της οφθαλμίας, και του σεληνιασμού, αν και κατά τον αρχιεπίσκοπον Κύπρου Επιφάνιον τα τελευταία δύο νοσήματα ιατρεύοντο ου μόνον υπό του κοραλλίου, αλλά και υπό τον τοπαζίου και ιάσπεως».
Το ενδιαφέρον του Καβάφη για την Κύπρο ήταν συνεχές και ειλικρινές. Γνώριζε πάρα πολλά γεγονότα και καταστάσεις του νησιού παρόλο που ποτέ δεν το επισκέφθηκε αν και εξέφρασε τέτοια επιθυμία πολλές φορές.
Οι γνώσεις του για την Κύπρο καλύπτουν οικονομικές, πνευματικές, πολιτικές, λαογραφικές και ιστορικές πτυχές.
ΜΕΛΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ
«Με συνεκίνησε και με έδωσε χαρά η επιστολή σας. Σας σκέφτομαι αυτό τον καιρό.
Σκέφτομαι και την Κύπρο όπου θα ήθελα να έλθω. Μελέτησα και έγραψα και αγαπώ την νήσον σας».
Δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία της επιστολής, αλλά μπορούμε να συμπεράνουνε πως αυτή γράφτηκε λίγο μετά το 1931 και αφού συνέβησαν τα γεγονότα του Οκτώβρη.
Στη συνέχεια της επιστολής, ο Καβάφης συμπληρώνει:
«Τους Βρεττανούς προσέξατε. Δεν είναι τόσον φιλελεύθεροι όσον φαίνεται. Διεκδικήσατε με φρόνησιν και τιμήν την εθνικήν λύτρωσιν».
Για να γράψει ο Καβάφης τα λόγια αυτά, θα πρέπει να συνέβησαν σοβαρές αντιπαραθέσεις μεταξύ Βρετανών και Ελληνοκυπρίων.
Το άλλο στοιχείο που ενισχύει τη χρονολογία, είναι η φράση του Καβάφη «του σώματος ταλαιπωρία...», που θα πρέπει να είχε διαπιστώσει την ασθένεια του που τον οδήγησε στον τάφο το 1933.
Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης διηγήθηκε κάποτε στον Κύπρο Χρυσάνθη δύο απόψεις του Καβάφη που τις άκουσε ο ίδιος προσωπικά. «Ήταν απύθμενος ωκεανός ιστορικών γνώσεων. Ήξερε αρκετά κομμάτια του Μαχαιρά και του Βουστρωνίου εκ στήθους».
Ο «ΑΝΤΙΚΑΒΑΦΙΚΟΣ» ΑΛΙΘΕΡΣΗΣ
Μεταξύ αυτών ο Γλαύκος Αλιθέρσης που γνώριζε προσωπικά τον Καβάφη και εξέδωσε μάλιστα ένα βιβλιαράκι –λίβελλο- με τίτλο «Το πρόβλημα του Καβάφη» (Αλεξάνδρεια 1934).
Σ’ αυτό διαφαίνεται καθαρά η αντικαβαφική του διάθεση. Τον ενοχλούσαν οι καινοτομίες του Καβάφη και μιας και ήταν ο ίδιος Παλαμιστής και προσωπικός φίλος του Πατριάρχη της Αθηναϊκής Σχολής, είχε ακόμη ένα λόγο παραπάνω να αντιστρατεύεται τα νέα ρεύματα της ποίησης.
Αντίθετα με τον Αλιθέρση, ο Τεύκρος Ανθίας έχει τη δική του άποψη για τον Καβάφη και το έργο του. Άποψη αντικειμενική χωρίς προκατάληψη και ιδιοτέλεια. Σε άρθρο του στην εφημερίδα Πρωινή Λευκωσίας με ημερομηνία 21 Μαρτίου 1935, ένα χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου του Αλιθέρση, γράφει ο Τεύκρος Ανθίας:
«Ένας οπαδός του ρωμαλέου στίχου και της ηχηρής ομοιοκαταληξίας με ρωτάει τι σχέση έχουν τα ποιήματα του Καβάφη με την πραγματική ποίηση.
Και προσθέτει πως από τα δύο-τρία ποιήματά του, που δημοσιέψαμε σε τελευταία φύλλα, έβγαλε το συμπέρασμα πως ο Αλεξανδρινός ποιητής αγνοούσε και «τες στοιχειώδεις απαιτήσεις της ποιητικής τέχνης». Είναι δικαίωματά του, βέβαια, να πιστεύει ότι θέλει. Δεν είναι ο πρώτος που αρνείται τον Καβάφη.
Μου φαίνεται λοιπόν πως όσοι δεν καταλαμβαίνουν ή δεν νιώθουν τον Καβάφη ή έχουν κάποια προκατάληψη για τη ζωή του, που τους εμποδίζει να τον μελετήσουν ψύχραιμα και σοβαρά, ή έχουν συνηθίσει τόσο πολύ με την καθιερωμένη τεχνική του στίχου ώστε αδυνατούν ν’ αφομοιώσουν τη ριζοσπαστική τεχνοτροπία του Αλεξαντρινού ποιητή. Γιατί πραγματικά, η Καβαφική ποίηση, είναι η άρνηση της ποιητικής παράδοσης.
Και όμως ο Καβάφης είν’ ένας πραγματικός ποιητής, που ξεχωρίζει για την εσωτερικότητα και την πρωτοτυπία του».
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΑΓΚΑΣΤΙΝΙΩΤΗ
Ένα απόσπασμα από την εισαγωγή:
...Τα άθλια απομεινάρια των κεριών έλειωσαν ραγδαία, το υποβλητικό χλωμό φως που ανάδιδαν και που πολεμούσε να διασκίσει τη σκοτεινιά της σάλας έσβυσε, η γέρικη μορφή του εξωτικού ποιητή Καβάφη η στριμωγμένη στη σύθαμπη γωνιά του γραφείου εξέλειπε κι η αρμονικά έτσι παράχορδη λύρα σώπασε για πάντα θρυματίστηκε.
ΑΛΛΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ «ΚΑΒΑΦΙΚΟΙ»
Όταν ψυχραινόταν με κάποιον, εννοούσε να τον αγνοήσει. Δεν υπήρχε πλέον γι’ αυτόν ούτε ως άτομο ούτε ως λογοτέχνης. Κι αν τύχαινε να προφέρουν μπροστά του τ’ όνομά του, έκανε σαν να τ’ άκουε για πρώτη φορά.
Δεν θυμάμαι από ποια αφορμή, είχε κάποτε ψυχραθεί με τον Αλιθέρση, όταν κάποιος καινουργιοφερμένος στην παρέα, αγνοώντας τις συνήθειες του, ανάφερε τ’ όνομα του Κυπραίου ποιητή. Κι εκείνος με τα γνωστά τσακίσματα κι ανεβοκατεβάσματα στη φωνή: «Ποιος Αλιθέρσης, τι Αλιθέρσης, που Αλιθέρσης;»
Ένας άλλος σημαντικός Κύπριος ιστοριοδίφης, ο Αντώνης Ιντιάνος ασχολήθηκε με τον Καβάφη.
Ο Ιντιάνος διαψεύδει το Γλαύκο Αλιθέρση κρίνοντας το βιβλίο του στο περιοδικό «Κυπριακά Γράμματα» (τομ. Α’ 1934-1935 σελ. 357).
Στο ίδιο περιοδικό μ’ άλλη ημερομηνία τομ. Θ’ 1954, σελ 153, ο Αντώνης Ιντιάνος δημοσιεύει τρία ανέκδοτα ποιήματα του Καβάφη που βρήκε μέσα σε λεύκωμα της ανιψιάς του ποιητή Χαρίκλειας Βαλιέρι.
Τα ποιήματα είναι :
Α) Όταν φίλοι μου αγαπούσα (1995)
Β) Ντουνιάν Γκιουζέλ, και
Γ) Τα άνθη του Μαΐου (1885)
Ο Δ. Μαραγκός δεν παρέλειψε να επισκεφτεί τον Καβάφη όταν βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια. Γράφει για τη συνάντησή του αυτή στην εφ. «Αλήθεια» Λεμεσού στις 27 Ιουλίου του 1928: «Αλήθεια ο Καβάφης!... Ο αγνότερος ποιητής, ο άξιος μαθητής του Νίτσε, με τη μεγάλη ψυχή που μια μέρα θαραλλέα υποτάσσοντας τα πάθη του σ’ ένα αυστηρότατο επικουρικό ασκητισμό κλείστηκε για πάντα στο σπίτι του περιφρονώντας τις κοινοτυπίες των άλλων. Ο ποιητής, ο σοφός ιστορικός, ο ηδονιστής με τα μεγάλα μάτια και τα ειρωνικά λόγια. Ο ποιητής με το αριστουργηματικό έργο που σήμερα θαυμάζει όλη η Ευρώπη, μέσα στο οποίο, μ’ εντελώς δικό του τρόπο εξέφρασε «καθολικές σημερινές ανησυχίες», για να μεταχειριστώ μια φράση του Άλκη Θρύλου. Δεν ήταν λοιπόν ντροπή να φύγω χωρίς ούτε και τον Καβάφη τουλάχιστον να μη γνωρίσω;
Ο ΛΟΥΚΑΣ ΧΡΙΣΤΟΦΙΔΗΣ
Ένας άλλος Κύπριος ο Λουκάς Χριστοφίδης, εμφανίζεται πολέμιος του Καβάφη. Αυτός ζούσε στο Κάιρο και δεν είχε ιδιαίτερα σημαντικό έργο. Κτυπούσε τον Καβάφη με δημοσιεύματα στον Τύπο. Ο Καβάφης ενοχλείτο πάρα πολύ όταν καταφέρονταν εναντίον του και δεν ξεχνούσε ποτέ. Ο Μανώλης Γιαλουράκης στο βιβλίο του στην Αλεξάντρεια του Καβάφη αναφέρει και το εξής περιστατικό για τον πολέμιο του Καβάφη Λουκά Χριστοφίδη: «Όμως δεν θα’ μαστε αδιάκριτοι αν αναζητούσαμε σ’ όλη την υπόθεση της στρατευμένης Παλαμολατρείας του Λ. Χριστοφίδη, αίτια άλλα. Το ανέκδοτο είναι αυθεντικό, το επιβεβαιώνει και η Ευτυχία Ζελίτα, αυτόπτης μάρτυς. Είναι μια συνάντηση του ποιητή με τον Λ. Χριστοφίδη στο υποβλητικό ημίφως του βιβλιοπωλείου των «Γραμμάτων». Γίνονται οι αναγκαίες συστάσεις, αλλ’ ο Καβάφης δεν φαίνεται να συγκινείται στο άκουσμα του ονόματος του Καϊρινού λογίου. Τον παρατηρεί με τα μυωτικά του γυαλιά εξεταστικά. Κι έπειτα λέει αργοκουνώντας το κεφάλι του: «Φυσιογνωμία γνωστή. Το όνομα άγνωστον!». Κι όμως τον έβλεπε πρώτη φορά. Κι όμως στο Κάιρο ήταν ο κορυφαίος, στην Αίγυπτο ο «γνωστός ποιητής»...
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ
Το αφιέρωμα του διπλού τεύχους (19-20) αναφέρεται στις σχέσεις του Κωνσταντίνου Καβάφη με την Κύπρο: Πιερής Μιχάλης, Ο Καβάφης και η Κύπρος (Παρουσίαση δώδεκα επιστολών και άλλων στοιχείων από το Αρχείο Καβάφη) σ. 3-46.
Μοδινός Πόλυς, ο Καβάφης (μλτ) 47-50 Αλιθέρσης Γλαύκος, Μια άποψις (για) το έργο του Κ.Π Καβάφη (μλτ) 51-53 Μαραγκός Ν. Δημ., Αλεξάνδρεια-Καβάφης (σημ) 54-57 Αγκαστινιώτης Αντώνης, Μια ξεχωριστή φυσιογνωμία. Κ.Π. Καβάφης ο άνθρωπος κι ο ποιητής φιλόσοφος (μλτ) 57-65 Ανθίας Τεύκρος, ο Καβάφης (σημ) 66-67 Καβάφης Π.Κ. Το Κυπριακός Ζήτημα (μλτ.) 68-71 Χατζηθωμάς Ανδρέας, Καβάφης-Κύπρος-Συμβολή στη βιβλιογραφία 72-107.
